Satranç, eski zamanlardan günümüze kadar gelen ve temelinde stratejik düşünmenin yattığı bir zeka oyunudur. Satranç oynarken sürekli olarak düşünmeniz ve aklınızı çalıştırmanız gerekmektedir. Rakibinizin hamlelerini önceden tahmin ederek ona karşı strateji geliştirmelisiniz. Tabii ki satranç oynayabilmek için oyunun kurallarını çok iyi bir şekilde bilmeniz gerekmektedir.
Satranç Nedir?
Satranç iki kişi ile oynanan, 32 beyaz ve 32 siyah olmak üzere toplamda 64 kare üzerinde, 16 siyah ve 16 beyaz taşın kullanıldığı bir strateji oyunudur. Siyah ve beyaz taşların, görevlerine göre satranç tahtası üzerine dizilmesi ile oyun başlar. (1)
Satranç Oyununun Tarihi
Satranç oyununun nerede ve ne zaman oynanmaya başladığı ile ilgili birbirinden farklı hikayeler bulunmaktadır. Bu hikayelerden en bilineni ise satranç ve buğdayın hikayesidir.
Bu hikaye yaklaşık 1400 yıl önce Hindistan’da geçmektedir. Satranç ve buğdayın hikayesinde, Yüce Bilgin’in Hindistan Kralı’nı savaştan vazgeçirmeye çalışırken satranç oyununu bulduğu anlatılmaktadır. Satranç oyununun mantığı ve olasılıkları göz önüne alındığında tek bir kişi tarafından geliştirildiğini düşünmek mantıksızdır.
Satrancın gelişim süreci evrensel bir süreçtir ve birçok toplumun bu gelişimde etkisinin olduğu söylenebilir. Satranç oyununun oluşumunda kabul edilen görüş, Çin temelli bir oyun olduğudur. Çaturanga (Satrancın atası olarak kabul edilen oyundur. Satranç kural ve konseptini bu oyundan almıştır) adındaki bir Çin oyunundan türetildiği düşünülmektedir.
Hindistan’da ortaya çıktığı kabul edilen satranç oyununun temelleri 6. yüzyıla dayanmaktadır. Satranç taşlarının bir orduyu temsil ettiği söylenmektedir. Taşların içerisinde Asya’da savaş stratejilerinde oldukça yaygın olarak kullanılan fillerin bulunması, bu görüşü destekleyen argümanlardan birisidir.
Hindistan’da temelleri atılan satranç oyunu daha sonra Çin ve Kore’ye oradan da Japonya’ya geçmiştir. İran’da ise çaturanga olarak oynanmaya başlanmıştır. İslamiyet’in yayılmasıyla birlikte Araplar da satranç ile etkileşime geçmiş ve bu oyuna “satranj” ismini vermişlerdir. Araplar bu oyunu inceleyerek çeşitli yazılar yazmışlardır. Satranç, İslam Devleti’nin İspanya üzerindeki fetihleri ile Avrupa topraklarında yayılmaya başlamıştır.
Bir dönem kilise tarafından kumar olarak görülmesi sebebiyle yasaklansa da Rönesans Dönemi ile daha çok ilgi görmeye başlamıştır. Satranç oyunu artık üst kesimlerin oyunu olarak görülmeye başlanmıştır. Ancak zamanla yayılmaya devam ederek halk zümresine kadar inmiştir. 19. yüzyılın ortalarına geldiğimizde resmi olarak ilk satranç turnuvası düzenlenmiştir. 1924’te ise Dünya Satranç Federasyonu kurulmuştur. (2)
Satranç Nasıl Oynanır?
Satrancın ne olduğundan bahsettik. Şimdi biraz daha derine inerek satranç oyununun nasıl oynandığına bakalım. Aslına bakarsak satranç, şahın etrafında dönen bir oyundur. Kendi şahınızı koruyup rakibinizin şahını ele geçirerek onu mat etmeniz gerekmektedir. Matın anlamı, rakip şahın bulunduğu kareyi tehdit altına alarak başka bir kareye kaçışını ya da tehdidi engelleyecek başka bir hamlesinin bulunmamasıdır. Bu durum, rakibin diğer taşlarını alarak onu güçsüz bırakma ilkesine dayanmaktadır.
Her oyuncunun sırayla hamle yapma şansı vardır. Satrançta rok gibi istisnai bir durum olmadığı sürece beyaz renkli taşlar oyuna başlar. Satranç ile ilgili daha fazla bilgi sahibi olmak için satranç taşlarını tanımaya başlayalım.
Piyon: Piyonlar önlerinde taş bulunmadığı sürece ileriye doğru düz bir şekilde ilerlerler. İsterlerse ilk hamlede iki kare ileriye gitme hakkına da sahiptirler. Piyonlar ileriye doğru tek kare çapraz olarak diğer taşları alabilirler. Piyonlar sekizinci sıraya ulaştıkları takdirde oyuncunun istediği şah harici bir taşı alabilirler. Piyonlardan her iki oyuncuda da 8’er tane bulunmaktadır. Genel amaçları, gerideki değerli taşların önünden ilerleyerek onlara alan açmaktır. Piyonlar çok önemli olarak görünmeseler de stratejik açıdan bir hayli değerlidirler.
Kale: Kale; ileri, geri, sağa ve sola olacak şekilde istediği kadar gidebilmekle birlikte, önündeki taşı da alabilir. Bulunduğu hat üzerinde rakibe ait ilk taşı alma potansiyeline sahiptir. Kaleden iki oyuncuda da ikişer tane bulunmaktadır.
At: L çizerek ilerleyen bir taştır. Oyunda taşların üzerinden atlama özelliğine sahip olan tek taştır. L şeklinde istediği yöne gidebilmektedir. Toplamda 8 farklı yöne gitme olasılığına sahiptir. İlerlemesi bittiğinde bulunduğu karedeki taşı alabilmektedir. Her iki oyuncuda da iki adet at bulunmaktadır.
Fil: Çapraz olarak istediği kadar hareket edebilir. Her iki oyuncuda da ikişer tane fil bulunmaktadır. Bu fillerden bir tanesi siyah kareler üzerinde, diğeri ise beyaz kareler üzerinde hareket etmektedir.
Vezir: İleri, geri, sağa ve sola hareket ederek önündeki taşı yiyebilme özelliğine sahiptir. At dışındaki bütün taşların hareket yeteneklerine sahiptir. İki oyuncuda da birer tane bulunur.
Şah: İleri, geri, sağa ve sola birer kare olmak şartıyla hareket edebilmektedir. Satrancı ilk çağlardaki savaş simülasyonu olarak düşünürsek, şah bu savaşın komutanıdır. Komutanını kaybeden bir ordu nasıl savaşı kaybediyorsa, şahı kaybeden için de oyun biter. Bütün bir oyun şah üzerine kurulmuştur. Bu kadar önemli bir taş olmasına rağmen aynı zamanda oyundaki en güçsüz taştır. Her iki oyuncuda da birer adet şah bulunur. (3)
👉 Yetişkinler için satranç eğitimi
Taşların özelliklerinden de bahsettiğimize göre artık satranç oyunu hakkında daha fazla bilgiye sahipsiniz. Şimdi gelelim satrancın temel iki kuralına. Bunlardan;
- At ve rok hariç hiçbir taş birbirinin üzerinden atlayamaz. İkinci durumda oyuncu rakibin taşını alır ve ardından boşalan yere kendi taşını yerleştirir.
- Eğer bir şah rakibin herhangi bir taşı ile tehdit edildiyse, bu tehdidi ciddiye almak zorundadır. Bu durumda oyuncu ya şah yapan taşı almalı ya da şahını güvenli bir bölgeye (şah olmayacak bir alana) çekmelidir. Şah durumundaki bir şahın rok yapması yasaktır. Kısacası şah tehlikesi geçmeden oyuncu başka bir hamle yapamaz.
Satrancın temel iki kuralına da baktığımıza göre rok nedir gelin bu noktaya değinelim.
Rok, satrançta şah ve kale arasında gerçekleşen özel bir hamledir. Rok hamlesi sırasında şah, aynı renkteki kalelerden birine doğru iki kare ilerler ve yaklaşmış olduğu kare şahın üzerinden atlayarak kalenin diğer yanına geçer. Rok hamlesini yapabilmek için arada taş olmaması gerekmektedir. Bir başka deyişle rok hamlesinin amacı şahı korumaktır. Roktan bahsettiğimize göre şimdi de terfiden bahsedelim. Terfi, satranç tahtasının son sırasına ulaşan bir piyonun şah dışındaki herhangi bir taşa dönüşmesidir. Bu kuralla ilgili genellikle herkesin yanlış bildiği şey ise piyonların yalnızca kaybedilmiş olan taşlara dönüşebileceğidir. Bu kesinlikle yanlış bir bilgidir.
Satrancın nasıl oynandığını ve temel kurallarını öğrendik. Pratik yaptıkça bu kavramlar iyice yerine oturacaktır. Peki satranç bir spor mudur?
Bu sorunun cevabını sporun tanımını inceleyerek öğrenelim. Spor belirli bir kurala ve tekniklere bağlı kalınarak yapılan etkinliklere denir. Satranç oynama da beynimizin, olasılıklara ve rakibin yapacağı hamlelere göre düşünmesi gerekmektedir. Dolayısıyla zeka oyunu olarak tanımlanan satranç, aynı zamanda bir spor dalıdır diyebiliriz. (2)
Satrancın Beyin Gelişimi Üzerindeki Etkileri Nelerdir?
Bu sorunun cevabı ile ilgili pek çok araştırma yapılmıştır. Peki satrancın beyin gelişimi üzerindeki etkileri nelerdir?
- Stratejik bir oyun olması sebebiyle planlı hareket etmenizi sağlar
- Beyninizi kullanmanız ve geliştirmeniz için önemlidir
- Kişilik gelişiminde etkilidir
- Ezbercilikten uzaklaştırarak dikkat dağınıklığını engeller
- Yapılan araştırmalarda düşünme, araştırma, yorumlama gibi faaliyetlerin satranç oynayan bireylerde daha gelişmiş olduğu gözlemlenmiştir
- Zor bir durumda kaldığınızda stratejik düşünmenizi sağlayarak o durumdan en az zararla kurtulmanızı sağlar
- Sistemli çalışmaya yardımcı olur
- Hafızanın gelişmesi konusunda oldukça faydalıdır
- Konsantrasyonu arttırır
- Beyin hücrelerinin öğrenme hızını arttırır
- Görsel zekanın gelişiminde etkilidir
- Hızlı ve doğru kararlar vermemiz konusunda bizlere yardımcı olur
- En önemlisi kazanmak için bazı kayıplar verilebileceğini öğretir (4)
Bu yazımızda satrancın ne olduğunu, nasıl oynandığını ve beyin gelişimi üzerindeki etkilerini ele aldık. Tabii ki sadece bu yazıyı okuyarak satrancı öğrenmeniz mümkün değildir. Satranç eğitimi alarak ve sürekli pratik yaparak kendinizi bu oyunda geliştirebilirsiniz.
Kaynakça;
2-https://tr.wikipedia.org/wiki/Satran%C3%A7
3-https://tr.wikipedia.org/wiki/Satran%C3%A7_ta%C5%9Flar%C4%B1
4-https://www.scielo.br/j/anp/a/CWFYKTTWwVJHN7kbCyrWy7q/?lang=en
